Wpisy

Fazy wrażliwe

Montessoriańska faza wrażliwa, czyli innymi słowami „wszystko w swoim czasie”.

 Wszystkie te terminy dotyczą naturalnych momentów szczególnej gotowości dziecka do poznawania nowych rzeczy, kiedy do głosu dochodzą ściśle określone umiejętności. Ich odkrycie i opisanie zawdzięczamy Marii Montessori, włoskiej lekarce i pedagożce. Co dla rodzica oznaczają fazy wrażliwe i jak pomóc dziecku a jednocześnie nie przeszkadzać? Dlaczego czasami pięciolatek jest bardziej gotowy do nauki czytania niż siedmiolatek i po co rachować z czterolatkiem, gdy tego się domaga? Dlaczego zamiast mówić „masz jeszcze czas”, lepiej potraktować dążenia dziecka poważnie i nie zabierać mu tej ciekawości poznania?

Fazy wrażliwe, które się nie powtarzają…

Maria Montessori zauważyła, że w rozwoju dziecka pojawiają się okresy, kiedy jest ono szczególnie wrażliwe i gotowe do zdobycia określonej wiedzy. W naturalny sposób staje się zainteresowane danym zagadnieniem i łaknie pewnych ćwiczeń. Niestety czułość ta, która umożliwia poczynienie błyskawicznych kroków i postępów trwa tylko chwilę i nigdy się nie powtarza. Jeśli nie zostanie odpowiednio wykorzystana, jeśli dziecko nie otrzyma odpowiedniego wsparcia od otoczenia lub dorośli przeszkodzą/zabronią maluchowi w nauce owej czynności, zdobycie danej umiejętności na innym etapie życia, czyli później, będzie dużo trudniejsze. Będzie wiązało się najpewniej z wykonaniem trudnej i czasochłonnej pracy, gdyż  czas chłonnego umysłu na nabycie danej umiejętności już przeminął.

Jak rozpoznać fazę wrażliwą?

Według Montessori od urodzenia aż do około szóstego roku życia, dziecko jest gotowe do szybkiej nauki wielu umiejętności, bez jakiegokolwiek świadomego wysiłku. Często nawet nie jest świadome, że się uczy. Gdy dane okresy miną, umiejętności, których dziecko nie nabyło, nadal można wyćwiczyć, jednak będzie to zdecydowanie trudniejsze i będzie wymagało dużo większego wysiłku. Z tego powodu najczęściej dzieciom dużo łatwiej się nauczyć czytać i pisać zanim skończą 7 lat (czyli kiedy ich umysł sam zacznie się tym interesować- ok. 4-5 roku życia), niż później w szkole w trakcie „tradycyjnych lekcji”.

Faza wrażliwa to taki etap, kiedy dziecko z wielkim uporem oddaje się danej aktywności. Nie chce słyszeć o niczym innym, jest skupione i w pełni oddane danej czynności. Koncentruje się na jednym aspekcie i ignoruje wszystko inne. Przykładowo – kilkakrotnie układa te same puzzle, nie rozstaje się z nożyczkami, powtarza cyfry, próbuje literować, składać wyrazy i robi to tak często, że zdarza się, że irytuje tym swoim uporem otoczenie. Robi to tak długo, dopóki nie uzyska takiego poziomu, który zapewni mu satysfakcję, a tak naprawdę osiągnie upragniony efekt.

Jest to czas intensywnej koncentracji, aktywności umysłowej nastawionej na opracowanie szczególnych umiejętności w tym określonym czasie, danym wieku i w wybranym okresie wzrostu.

Okresy wrażliwe między 18 miesiącem a 2,5 rokiem życia

Pierwszy wrażliwy okres ma kulminacyjne natężenie w 18 miesiącu życia. Stan ten koncentruje się na powtarzalności i spójności.

Maria Montessori zwraca uwagę na przyczynę tak zwanego buntu dwulatka, którą widzi w braku porządku, przewidywalności dnia codziennego, drobnych zmianach, które dorośli akceptują bez problemu, a których dziecko nie jest w stanie przyjąć bez sprzeciwu. Warto w szczególny sposób dbać o porządek, powtarzalność pewnych działań, które dają poczucie bezpieczeństwa. Skupienie się na „dawkowaniu” wrażeń oraz spokojnym planowaniu może pomóc dziecku przetrwać fazę wrażliwą, pełną napięć, oporu i trudnych chwil.

Okres wrażliwy na rozszerzanie diety od 5 do 6 miesiąca życia

Według Marii Montessori, dziecko w naturalny sposób jest gotowe na poznawanie nowych smaków w okresie 5-6 miesięcy. Później, gdy ten etap minie, maluch może odmawiać spróbowania czegoś innego niż mleko. Czasami jednak niemowlę nie chce stałych pokarmów nawet przez 10 pierwszych miesięcy życia, w takiej sytuacji pedagog radzi obserwować maluszka i w miarę możliwości iść jego śladem.

Okres wrażliwy na ruch od urodzenia do 4 roku życia

Od urodzenia aż do 4 roku życia to okres szczególnie wrażliwy na aspekty motoryczne i rozwój fizyczny dziecka. Oczywiście rozwój ten można podzielić na mniejsze etapy.

Od urodzenia do około 2,5 roku dziecko nabywa umiejętności poruszania się. Na tym etapie przydają się zabawki motywujące do ruchu oraz takie, które poprawiają sprawność ręki i koordynację ręka-oko.

Doskonalenie umiejętności ruchowych przypada na wiek od 2,5 roku do 4,5 roku. Teraz czas na chodzenie, bieganie, balansowanie, nieustanną aktywność, poprzez celowe powtarzanie aktywności. Na tym etapie szczególnie ważne jest, by dziecko miało możliwości nieskrępowanej aktywności.

Okres wrażliwy na liczby 4 – 5,5 rok życia

Okres między 4 a 5,5 roku życia jest to czas, kiedy, według Marii Montessori, nadchodzi odpowiedni moment na naukę liczb. W tym okresie dzieci są zainteresowane liczbami jako odrębnymi tworami i warto to zainteresowanie wykorzystać.

Okres wrażliwy na naukę dobrych manier 2-6 lat

W wieku 0-3 lat dzieci uczą się uprzejmego zachowania poprzez obserwowanie rodziców, najbliższych osób i ich naśladowanie. Kolejne lata przynoszą czas szczególnej wrażliwości i gotowości do poznania zasad dobrego zachowania, niezależnie od nich.

Okres wrażliwy na język, od 7 miesiąca ciąży do 5,5 – 6 roku życia

Już dziecko w brzuchu mamy staje się wrażliwe na mowę. Dlatego wskazane jest czytanie i mówienie „do brzucha”.

Istnieją różne odmiany języka – język mówiony, pisany, czytany. Dziecko pomału od urodzenia uczy się używania języka w celach komunikacji. Przechodzi od wydobywania pojedynczych słów, gaworzenia aż do mówienia pierwszych słów i posługiwania się zdaniami.

Okres wrażliwy do nauki mowy zaczyna się od około 7 miesiąca życia dziecka do lat 3.

Okres wrażliwy do nauki pisania najczęściej obejmuje okres od 3,5 do 4,5 roku.

Czytania dziecko się uczy intensywnie zazwyczaj od 4,5 do 5,5 roku życia. Wtedy jest szczególnie gotowe, by literować wyrazy i łączyć pojedyncze sylaby w słowa.